कोविड -19 साथीमुळे पूर्ण लॉकडाऊन झाल्यानंतर लोकांनी मोठ्या प्रमाणात रोख रक्कम आपल्याकडे ठेवण्यास सुरुवात केली. आरबीआयच्या ताज्या अहवालानुसार, सध्या लोकांसह चलन 26 लाख कोटी झाले आहे. तथापि, गेल्या काही महिन्यांमध्ये रोख ठेवण्याच्या वेगात घट झाली आहे. अनलॉक 1 नंतर ही घट दिसून आली.
अर्थतज्ज्ञांच्या मते, जसजशी गोष्टी सामान्य होण्याच्या दिशेने जाऊ लागल्या तसतसे रोख जमा होण्याच्या वेगात घट झाली आहे. कोविड -१ during दरम्यान रोखीचे व्यवहार वाढले आहेत. लोक त्यांच्या जवळच्या किराणा दुकानातून एका वेळी जास्त वस्तू घेत होते, जेणेकरून त्यांना किमान बाहेर जावे लागेल आणि ते व्हायरसने अडकू नयेत.
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (आरबीआय) 11 सप्टेंबर रोजी संपलेल्या पंधरवड्यासाठी जाहीर केलेल्या आकडेवारीनुसार, लोकांसह चलनाची किंमत 17,891 कोटी रुपयांनी वाढून 26 लाख कोटी रुपये झाली आहे. 28 फेब्रुवारी 2020 रोजी 22.55 लाख कोटी चलन चलनात होते, जे 11 सप्टेंबर 2020 रोजी 26 लाख कोटी रुपये झाले.
28 फेब्रुवारी ते 19 जून 2020 दरम्यान जनतेसोबत चलन 3.07 लाख कोटी रुपयांनी वाढले, जे 19 जून 2020 ते 11 सप्टेंबर 2020 दरम्यान फक्त 37,966 कोटी रुपयांनी वाढले.
डिजिटल पेमेंट प्रणालीद्वारे चलन परिसंचरण एप्रिलमध्ये 82.46 लाख कोटी रुपयांवरून वाढून 31 जुलै 2020 पर्यंत 111.18 लाख कोटी रुपये झाले. तथापि, अनलॉक प्रक्रिया सुरू होताच, रोख ठेवण्याच्या गतीमध्ये घट झाली आहे.
या सगळ्या दरम्यान, आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे रोख वाढ ही अशा वेळी होत आहे जेव्हा डिजिटल पेमेंट देखील दर महिन्याला नवीन विक्रम प्रस्थापित करत आहे. गेल्या महिन्यात UPI व्यवहाराचे मूल्य 150 कोटींवर पोहोचले आहे.
2016 मध्ये नोटाबंदीच्या वेळी सरकारने म्हटले होते की, भारताला कॅशलेस अर्थव्यवस्था बनवायची आहे. नोटाबंदीनंतर चलनात चलनात सुमारे 45 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. 4 नोव्हेंबर 2016 रोजी जनतेसोबत चलन 17.97 लाख कोटी रुपये होते जे नोटाबंदीनंतर लगेचच जानेवारी 2017 मध्ये 7.8 लाख कोटी रुपयांवर घसरले.
आरबीआयच्या ताज्या आकडेवारीनुसार, एटीएममधून पैसे काढणे एप्रिलमध्ये 1,27,660 कोटी रुपयांवर घसरले जे जुलैमध्ये 2,34,119 कोटी रुपये होते.
यासह, अहवालात म्हटले आहे की गेल्या दोन वर्षांत 2000 रुपयांच्या नोटांची मागणी कमी झाली आहे. यामुळे, RBI ने वर्ष 2019-20 मध्ये 2000 रुपयांच्या नवीन जाळ्या छापल्या नाहीत. अहवालानुसार, मार्च 2018 च्या अखेरीस चलनात असलेल्या 2000 च्या नोटांची संख्या 33,632 लाख होती, जी मार्च 2019 च्या शेवटी 32,910 लाखांवर आली. मार्च २०२० च्या अखेरीस, चलनात असलेल्या 2,000 मूल्यांच्या नोटांची संख्या 27,398 लाखांपर्यंत खाली आली आहे.
